روزنامه کارگزاران در شماره مورخ چهارشنبه 6 دی 1385، سال اول، شماره 196 ، صفحه 15 در بخش استانها به معرفی روستای کزج پرداخت. این روزنامه چنین نوشته است:

روستای کزج، باشکوه و پنهان در دل کوه

ایرنا؛ در دامنه کوههای سر به فلک کشیده منطقه خلخال در دامنه تند کوهی به نام «بلدداشی» و در ساحل شرقی رودخانه قزل اوزن روستایی به نام «کزج» واقع شده که جزو 12روستای هدف گردشگری استان و 10روستای دارای بافت با ارزش معماری در کشور محسوب می شود.

نام روستای زیبا و گردشگری کزج برگرفته از کلمه کزه یعنی چوبدستی (دگنگ یا ال آغاجی) است. این روستا به عنوان سکونتگاه روستایی منفرد در دهستان خورش رستم شمالی و در ارتفاع یکهزار و 250متری از سطح دریا با موقعیت کوهستانی دامنه ای و به فاصله 5/17کیلومتر از مرکز دهستان خورش رستم (هشتچین) واقع است و تا نزدیکترین شهرستان (خلخال)5/57کیلومتر فاصله دارد. روستای کزج با بافت متمرکز ساخت و ساز پیرامون هسته اولیه آن بنا شده به همین علت زمینهای زراعی و باغ ها بیشتر در حاشیه و پیرامون بافت مسکونی گسترش یافته است.

رودخانه قزل اوزن از یک کیلومتری غربی این روستا می گذرد و ارتفاعات عرب بیله دشت، ورگان چوله و داغ یولی در سمت شرق روستا واقع شده و آن را احاطه کرده و بافتی شبیه روستای گردشگری ماسوله را در آن پدید آورده است. آنچه این روستا را حایز اهمیت ساخته علاوه بر معماری منحصر به فرد آن، علاقه اهالی به حفظ این نوع معماری و تاکید بر حفاظت و حراست از سنن، آداب، رسوم و فرهنگ گذشته این خطه است.
به علت شباهت این روستا به ماسوله و براساس نظریه کارشناسی متخصصان آثار معماری تاریخی و بر اساس شواهد مستدل و مشابهت ساخت و ساز و نیز معماری خانه ها، طریقه آرایش و سلیقه به کار رفته در ساخت و ساز ابنیه، اهالی روستای گردشگری ماسوله از سکنه این روستا هستند که در گذشته های دور به علت کوچرو بودن مردم این روستا و استفاده از منطقه ماسوله به عنوان ییلاق، بخشی از جمعیت روستای کزج در آن منطقه ساکن شده و روستای ماسوله را به وجود آورده اند.
روستای کزج به علت بافت معماری از جمله نوع مصالح به کار رفته در ساخت و ساز، رنگ آمیزی دیوارها، حیاط خانه ها، درها و پنجره ها و نیز سلیقه منحصر به فرد در ساخت بنا، هدایت فاضلاب منازل و بکر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی و حتی همزیستی مسالمت آمیز شیعیان و سنییان جزو 12روستای هدف گردشگری استان اردبیل محسوب می شود.
نمای ظاهری این روستا از دید گردشگران جلوه ای جذاب و دیدنی به آن بخشیده به طوری که در نگاه اول صدها واحد مسکونی به صورت مکعب هایی در کنار هم و همشکل دیده می شود که با رنگ آمیزی تزئینی و تیرهای چوبی ایوانها، پله ها، درها و پنجره ها منظره بدیعی را به وجود آورده است.

پشت بام اکثر خانه های این روستا کاهگلی بوده و به علت شیب تند محل ساخت و استقرار روستا پشت بام هر خانه ای حیاط خانه بالاتر است. سقف و پشت بام خانه ها بیشتر با افزودن لایه های کاهگلی متعدد حدود نیم سانتی متری در هر سال به روش ماله کشی های سالانه ضخیم شده به طوری که بارشهای باران و برف موجب چکه کردن سقفها نمی شود.

بر خلاف سایر روستاهای استان اردبیل و کشور در این روستا حتی یک قلاده سگ هم به چشم نمی خورد. علت این امر با پرس و جوهای محلی نیز مشخص نشد و همه اهالی این روستا از علت این موضوع اظهار بی اطلاعی کردند. یکی از سکنه این روستا در خصوص شیوه معماری، ساخت بنا و ساخت و ساز موجود در این روستا گفت؛ معماران ساختمانهای این روستا از خود اهالی هستند که با استفاده از مصالح موجود در منطقه خانه ها را می سازند و هنوز شش نفر از معماران سالخورده که روش منحصر به فردی در ساخت خانه های این روستا دارند، در قید حیات هستند که با مرگ آنها این شیوه معماری نیز به پایان عمر خود خواهد رسید.

وی افزود؛ در سالهای گذشته از آجرهای خشتی پخته و حتی آجر خام در ساخت خانه ها استفاده می شد ولی امروزه از مصالحی همچون سنگ نیز به علت وجود معادن سنگ در منطقه استفاده می شود. وی گفت؛ در ساخت خانه و هر گونه محل مسقفی در این روستا از چنار تبریزی استفاده می شود به طوری که تیرهای چوبی سقف خانه ها و نرده ها و حتی تزئینات چوبی پله ها و ایوان هایی منازل نیز از چوب این درخت درست می شود.

وی با اشاره به ماله کشی و ترمیم سقف خانه ها در اواخر تابستان و قبل از فرا رسیدن فصل بارشهای پاییزی افزود؛این کار اغلب توسط زنان انجام می شود و شاید طراوت رنگ آمیزی در تزئینات داخلی و خارجی منازل به همین علت باشد. حکمت الله بخشی، دهیار روستای کزج نیز گفت؛ مردم این روستا به علت موقعیت جغرافیایی خاص نمی توانند از شبکه استانی سبلان و برخی از شبکه های سراسری تلویزیون استفاده کنند و علاوه بر آن به رغم فاصله هفت کیلومتری با جاده آسفالته راه روستایی آسفالت شده مناسب نیز ندارند.
وی افزود؛ در این روستا که متشکل از جمعیت شیعه و سنی است، سه باب مسجد ساخته شده که هر کدام از شیعیان و اهل تسنن یک باب مسجد مخصوص به خود دارند و زنان روستا نیز حسینیه مخصوص به خود را دارند به طوری که اهل تسنن در پنج نوبت در مسجد مخصوص خود اذان می گویند و اذان شیعیان نیز در سه نوبت در مسجد خود آنها گوش نواز است. وی بیان کرد؛ در این روستا ازدواج بین اهل تسنن و شیعیان بدون هیچ مشکلی انجام می شود و این امر نماد همزیستی مسالمت آمیز بین پیروان این دو مذهب محسوب می شود و علاوه بر آن همه اهالی در تمامی مراسم و آیینها نیز بدون ملاحظه تفاوت در مذهب شرکت می کنند. وی به وجود یک امامزاده از نوادگان امام موسی کاظم (ع) در این روستا که محل زیارت مردم منطقه است، اشاره کرد.

وی در ادامه تامین سوخت را یکی از دغدغه های اصلی مردم روستا عنوان کرد و گفت؛ در سالیان گذشته سوخت مورد نیاز از درختان جنگلی حاشیه روستا تامین می شد ولی در سالهای اخیر مردم از سوختهای نفت و گازوئیل بیشتر استفاده می کنند.
تمام جمعیت این روستا به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می کنند ولی گویا در گذشته های دور به زبان تاتی نیز سخن می گفتند و دین تمام آنها اسلام بوده و 65درصد جمعیت اهل سنت و 35درصد اهل تشیع هستند.

با تشکر از آقای محمود نادری کزج که این مطلب را برای پایگاه ارسال کردند.